Làng nghề Đồ thờ Sơn Đồng – Tự hào nghìn năm gìn giữ văn hóa Việt

Làng nghề đồ thờ Sơn Đồng là một biểu tượng đặc sắc của thủ công mỹ nghệ Việt Nam, nổi tiếng với nghệ thuật chế tác đồ thờ, tạc tượng và sơn son thếp vàng. Nằm tại xã Sơn Đồng, huyện Hoài Đức, Hà Nội, cách trung tâm thủ đô khoảng 20km, Sơn Đồng không chỉ lưu giữ mà còn phát triển một nghề truyền thống có lịch sử hàng ngàn năm.

Lịch sử hình thành và phát triển

Làng nghề mỹ nghệ Sơn Đồng từng trải qua giai đoạn mai một trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ và thời bao cấp. Tuy nhiên, vào năm 1983, dưới sự nỗ lực của các nghệ nhân như Nguyễn Chí Dậu và Nguyễn Đức Cường, nghề truyền thống đã được khôi phục. Các lớp học nghề chạm khắc gỗ và sơn mài được mở ra với mục đích truyền nghề cho thế hệ sau. Nhờ đó, hơn 30 học trò ngày ấy nay đã trở thành những thợ giỏi, chủ cơ sở sản xuất lớn và đang tiếp tục duy trì ngọn lửa truyền thống của làng.

Sản phẩm tinh xảo, mang hồn văn hóa

Sản phẩm của làng nghề Sơn Đồng chủ yếu là đồ thờ cúng và tượng gỗ. Những pho tượng, bàn thờ, cửa võng, hoành phi, câu đối được làm từ gỗ mít – loại gỗ có độ bền cao, thớ dẻo, ít nứt và dễ đục đẽo. Mỗi sản phẩm không chỉ đơn thuần là tác phẩm điêu khắc mà còn là hiện thân của nghệ thuật truyền thống, mang đậm dấu ấn tâm linh và văn hóa Việt.

Đặc biệt, kỹ thuật sơn son thếp vàng của làng Sơn Đồng được thực hiện kỳ công qua nhiều công đoạn. Tượng sau khi được tạc xong sẽ được sơn son, mài nhẵn, rồi thếp vàng hoặc bạc. Mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự khéo léo và kiên nhẫn, giúp sản phẩm không chỉ đẹp về hình thức mà còn bền bỉ với thời gian.

Nghệ thuật và tâm linh trong từng sản phẩm

Khi đặt chân tới Sơn Đồng, du khách sẽ không thể không ấn tượng với những pho tượng của đạo Phật như: tượng Phật Bà Quan Âm, tượng Tam Thế Phật, tượng Phật Thích Ca… hay những pho tượng thờ đạo Mẫu như: tượng mẫu, tượng Quan, tượng Hoàng, tượng sơn trang, tượng ngũ hổ mà còn có những bộ bàn thờ sơn son thếp vàng rực rỡ. Mỗi sản phẩm đều có “hồn”, được thổi vào bởi đôi bàn tay tài hoa của người thợ, mang đến cảm giác thiêng liêng cho người chiêm ngưỡng.

Làng nghề Sơn Đồng đặc biệt ở chỗ, người thợ có thể tạo ra những pho tượng dựa trên ảnh chụp mà không cần mẫu sinh kề (mẫu sẵn có). Họ hiểu rõ điển tích, thần thái của từng nhân vật để thể hiện trên tác phẩm, từ đó tạo ra những bức tượng truyền thần sống động.

Đóng góp vào di sản văn hóa Hà Nội và quốc gia

Người nghệ nhân Sơn Đồng đã góp phần tạo dựng nên nhiều công trình văn hóa nổi tiếng tại Hà Nội như Văn Miếu Quốc Tử Giám, Khuê Văn Các, Cầu Thê Húc, Đền Ngọc Sơn, Chùa Một Cột. Các tác phẩm của họ không chỉ là vật phẩm thờ cúng mà còn là phần không thể thiếu trong việc bảo tồn và phát triển văn hóa tâm linh của người Việt.

Sự phát triển và lan tỏa ra thế giới

Ngày nay, làng nghề Sơn Đồng không chỉ cung cấp sản phẩm cho thị trường trong nước mà còn xuất khẩu ra nhiều quốc gia trên thế giới. Sản phẩm đồ thờ làng Sơn Đồng chiếm hơn 50% thị trường toàn quốc về tượng Phật và đồ thờ cúng. Nhiều khách hàng quốc tế đã tìm đến để đặt hàng những pho tượng, bàn thờ sơn son thếp vàng mang đậm phong cách và nghệ thuật Việt.

Không chỉ là một làng nghề truyền thống, Sơn Đồng còn trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước. Những lớp thợ trẻ ngày nay không chỉ kế thừa di sản cha ông mà còn sáng tạo, đổi mới sản phẩm để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường.

Quy trình chế tác tỉ mỉ

Để tạo nên một sản phẩm chất lượng, quy trình chế tác tại Sơn Đồng luôn được thực hiện nghiêm ngặt. Bước đầu tiên và quan trọng nhất là chọn gỗ. Gỗ mít – nguyên liệu chính – được mua về từ các tỉnh như Thanh Hóa, Nghệ An, Thái Nguyên, Phú Thọ. Gỗ chỉ được sử dụng phần lõi, đảm bảo độ bền và dễ dàng chế tác.

Sau khi chọn gỗ, người thợ bắt đầu phác họa hình dáng tổng thể của tượng. Khâu tạc tượng là quá trình phức tạp và yêu cầu sự tập trung cao độ. Sau khi hoàn tất việc tạc tượng, công đoạn sơn son thếp vàng bắt đầu. Đây là bước quan trọng giúp sản phẩm có độ bóng, độ bền và màu sắc rực rỡ.

Niềm tự hào nghìn năm của Sơn Đồng

Qua hàng nghìn năm, làng nghề Sơn Đồng không chỉ là nơi sản xuất đồ thờ cúng mà còn là biểu tượng của sự kiên cường, bền bỉ trong việc giữ gìn và phát huy truyền thống. Với sự khéo léo, tài hoa, những người thợ nơi đây đã biến từng khúc gỗ thành những tác phẩm nghệ thuật sống động, giàu tính tâm linh.

Với hơn 4.000 lao động, trong đó hơn một nửa là thợ giỏi và nhiều người được phong danh hiệu nghệ nhân, Sơn Đồng đã và đang tạo ra những giá trị không chỉ về mặt vật chất mà còn về mặt tinh thần, góp phần làm đẹp thêm cho văn hóa Việt Nam.

Tương lai của làng nghề đồ thờ Sơn Đồng

Sự phát triển của làng nghề Sơn Đồng không chỉ dừng lại ở việc bảo tồn di sản mà còn hướng đến một tương lai bền vững, với các sản phẩm được cải tiến, sáng tạo hơn. Hiện nay, nhiều xưởng sản xuất từ làng nghề đã mở rộng ra các thành phố lớn, giới thiệu sản phẩm đến nhiều thị trường tiềm năng trong và ngoài nước.

Làng nghề Sơn Đồng với bề dày lịch sử và truyền thống đáng tự hào là niềm tự hào của không chỉ người dân nơi đây mà còn của cả đất nước. Những sản phẩm đồ thờ làng Sơn Đồng không chỉ đáp ứng nhu cầu tâm linh mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa văn hóa Việt và thế giới. Làng nghề Sơn Đồng sẽ tiếp tục tỏa sáng, góp phần vào việc bảo tồn và phát triển văn hóa Việt Nam trong thời kỳ hội nhập quốc tế.